زمانی طولانی آنچه در ادبیات گفته می‌شد اهمیت داشت. سوژه و اهمیت و جذابیت آن برای هر اثر ادبی مهم‌ترین بخش بود. امروز اما چگونه روایت کردن چگونه دیدن و نحوه مواجه با آنچه روایت می‌شود مهم است. به همین دلیل نویسندگان این عصر در مقایسه با پیشینیان خود به دیدگاه شخصی و نگاه خلاقانه‌ی بیشتری نیاز دارند. یک اثر ادبی لزوما رمانی پرآب و تاب یا داستان کوتاهی تاثربرانگیز نیست. یادداشت‌های روزانه‌ای که از دید ذهنی خلاق و آشنا به زیرو بم‌های ادبیات نوشته می‌شود، می‌تواند به اندازه‌ی یک رمان خوب جذابیت داشته باشد. این نوع نوشتار در اثر تاثیر متقابل داستان‌نویسی و روزنامه‌نگاری بر یکدیگر است. ورود نویسندگان بیشتر به عرصه روزنامه‌نگاری و برعکس، باعث ترکیب این دو دیدگاه و سبک نوشتاری شده و در نهایت ناداستان خلاق (Creative Nonfiction) را به شکل امروزی درآورده است. در این ناداستان‌ها نگاه شخصی نویسنده بیشتر از داستان حفظ می‌شود، متن کشمکش کم‌تری نسبت به داستان دارد، اما شخصی‌تر و صمیمی‌تر است. به تدریج نویسندگان بیشتری به ناداستان‌نویسی علاقه‌مند می‌شوند و آثار بیشتری در این سبک می‌خوانیم. هرچند تمامی شاخه‌های ناداستان‌نویسی نوظهور نیست و برخی از آن‌ها مانند زندگی‌نامه‌نویسی و سفرنامه در ادبیات سابقه دارند. از انواع زیرشاخه‌های این سبک که امروز بیشتر مورد استفاده است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

زندگی‌نامه (Biography)
زندگی‌نامه یکی از قدیمی‌ترین نوع نوشته‌هایی است که وجود دارد.‌ اگر براساس واقعیت نوشته شده باشد‌، جزو ناداستان‌هاست. که در این‌صورت مهم‌ترین اتفاقات زندگی یک فرد که اغلب فردی تاثیرگذار و برجسته در زمان خود بوده را بازگو می‌کند. گاهی اوقات در داستان‌نویسی نیز از این قالب استفاده می‌شود که در این صورت جزو ناداستان‌ها به حساب نمی‌آید. با وجود قدمت زندگی‌نامهنویسی هنوز هم از انواع پرطرفدار ناداستان است‌. از نمونه‌های موفق زندگی‌نامه‌نویسی می‌توان به کتاب رختخوابی از گل سرخ، در جستجوی افغانستانم نوشته‌ی نیلوفر پذیرا اشاره کرد.

خودزندگی‌نامه (Autobiography)

شاخه‌ای از زندگی‌نامه‌نویسی است. با این تفاوت که زندگی‌نامه را خود فرد می‌نویسد. در این نوع از ثبت زندگی احساسات و تفکرات فرد که از دید خودش بیان می‌شود، مهم‌تر از بخش روایتتاریخی وقایع است. درواقع آنچه نویسنده تجربه کرده و در طول زندگی برایش مهم‌تر و برجسته‌تر بوده را بیان می‌کند. ویلیام تیلور از اولین خودزندگی‌نامه‌نویسان است و از نمونه‌های موفق و متاخر می‌توان از زندگی خوش (A Fortunate Life) نوشته آلبرت فیسی نام برد.

روزانه‌نویسی (Diary)
ثبت وقایع روزانه است. می‌تواند احساسات نویسنده و یا وقایع تاریخی را بیان کند. این تفاوت به هدف اولیه ثبت وقایع روزانه مربوط است. اغلب روزانه‌نویسی برای به‌خاطرسپاری شخصی توسط نویسنده انجام می‌شود. اما بعد از گذشت زمانی مشخص این وقایع به دلیلی ارزشمند می‌شوند و نویسنده و یا بازماندگان او تصمیم به چاپ آن می‌گیرند. نمونه روزانه‌نویسی‌های افراد درگیر حملات نظامی،جهانگردان و کاشفان، سیاستمداران و منصب‌داران حکومتی از این جمله هستند. کتاب My Opposition نوشته فردریک کلنر از نمونه‌های روزانه نویسی است که به دلیل موقعیت خاص تاریخی و شغل نویسنده آن مهم شده است. برخی روزانه‌نویسی‌های اینترنتی به دلیل استقبال خوانندگان وبلاگ و یا سایت نیز به صورت مستقل به چاپ می‌رسند و این تاثیر فضای مجازی در صنعت نشر را نشان می‌دهد.

شرح‌حال‌نویسی (Memoir)
یکی دیگر از انواع ناداستان است که بنابر نوع نگاه نویسنده می تواند شبیه به خودزندگی‌نامه‌نویسی یا زندگی‌نامه‌نویسی باشد. شرح‌حال‌نویسی بخشی از زندگی یک فرد را با تمرکز بر حوادثی مشخص بازگو می کند. از نمونه‌های مطرح می‌توان از خاکسترهای آنجلا نوشته فرانک مک کورت نام برد.

سفرنامه
یکی دیگر از انواع قدیمی‌تر ناداستان است که در اینکنیز سابقه‌ای قدیمی دارد. در سفرنامه نویسنده تجربیات خود از مواجهه با سرزمین جدیدی را بیان می‌کند. محور موضوعی می‌تواند فرهنگ مردم سرزمین جدید یا طبیعت و یا … باشد . انتخاب مخور موضوع به دیدگاه نویسنده ارتباط دارد و گذشته او. اغلب به صورت روزانه‌نویسی نوشته می‌شد اما ‌امروز نویسندگان از فرم‌های خلاقانه‌تری برای سفرنامه‌نویسی استفاده می‌کنند.

غذانامه (Food Writing)
این نوع نوشتار به مسائل مربوط به غذا می پردازد در غذانامه عناوینی مانند تاریخچه پخت غذا یا مسائل فرهنگی مرتبط با آن بحث اصلی است. نوشتن ازتجربه های جدید در ارتباط با غذای کشورهای دیگر نیز از این دسته است که در ترکیب با سفرنامه نوشته می شود. هرقدر نمونه های قبلی شخصی هستند، در روزنامه‌نگاری ادبی نویسنده تلاش می‌کند کوچک‌ترین موضوعات را هم به موضوعی مهم و جهانی تبدیل کند .

جستار (Essay Writing)
جستار فرم دیگری از ناداستان است . در جستار با محور قرار دادن یک موضوع مرکزی و پرداختن به آن، نویسنده سعی در بیان نظراتش دارد. جستارها انواع گوناگون دارند و از موضوعات علمی، فرهنگی، ورزشی، هنری را می‌توانند پوشش دهند.

(منتشرشده در شماره ۱۷۱ کتاب هفته خبر)

Photo By Alexander Gronsky