زنی در گوشه‌ای تاریک از تاریخ ادبیات این سرزمین با هویتی مخدوش با نام«خاطره پروانه» که در ابتدای جست‌وجویمان، چیزی جز چند تصنیف و ردیف آواز از هنرمندی‌اش در عرصه‌ی ادبیات و هنر این سرزمین دستگیرمان نشد. در خلال جستجوها، کتاب‌ها و مصاحبه‌های هنرمندان در تمامی عرصه‌های هنری با سخنرانی شهرام ناظری در سومین مراسم سالمرگ خاطره پروانه مواجه شدیم که نام  «اقدس خاوری» در این سخنرانی اولین رد پایی بود که از هویت «خاطره پروانه» نصیبمان شد.

خاطره پروانه در سال ۱۳۰۸ در تهران در خانواده‌ای از ایل و تبار قاجار از مادری هنرمند بنام «پروانه» متولد شد. پروانه، مادر اقدس خاوری، از خواننده‌های معروف سال‌های نخستین قرن جاری بود که علاوه بر صدای خوش، با نواختن هم بیگانه نبود. خاوری در هفت‌سالگی به سوگ مادر نشست. از آن دوران راه نوازندگی مادر را ادامه داد و ویولن را از حسین‌خان اسماعیل‌زاده و سه‌تار را از رضاقلی‌خان نوروزی آموخت. پس از آشنایی با حبیب سماعی، استاد سنتور، با چم و خم این ساز نیز آشنا شده بود که در نهایت نزد استاد ابوالحسن صبا، نوازندگی و خوانندگی را آموخت. نقل قول است از استاد احمد ابراهیمی یکی از شاگردان ابوالحسن صبا که استاد نام خاطره و لقب مادر (پروانه) را به «اقدس خاوری» داد که از این نقل قول جز یک سخنرانی که در مراسم اولین سال‌مرگ خاوری در فرهنگسرای ارسباران برگزار شده بود، هیچ سند معتبردیگری در دسترس نیست.

خاوری از معدود خوانندگان زن بود که پس از انقلاب نیز به فعالیت‌های خود به صورت حرفه‌ای ادامه داد و در بیشتر جشنواره‌های خاص بانوان شرکت داشت و برنامه اجرا می‌کرد. ماجرای تلخ این است که در اولین سده‌های شکل‌گیری هنر زنان در ایران، از این هنرمند زن در جایگاه خواننده، آثاری به یادگار مانده است، اما در قالب داستان‌نویس حرفه‌ای، از وی حرف‌های کوتاه و مختصری به میان آمده که هیچ‌یک شرح و توضیح به همراه ندارد.

از اقدس خاوری، داستان‌نویس زن ایرانی، سه جلد کتاب داستانی به رشته‌ی تحریر در آمده است که توسط نشر امیرکبیر، راهی بازار نشر شده‌اند. این سه کتاب «کار دل»، «کرشمه‌ی ساقی» و «لالایی زندگی»  نام دارند. در آخرین گفت‌وگوی خاطره پروانه، در مستند «خاطره در قاب» به تهیه‌کنند‌گی «ناصر صفاریان»، وی اظهار می‌کرد که زنان هنرمند در این عرصه محکوم هستند به طی کردن این وادی بی‌کران آن هم با لباس‌ها و کفش‌هایی آهنین، تا شاید بتوانند مسیر را به سختی طی کنند. وی خودش را در عرصه‌ی موسیقی و نوازندگی پررنگ‌تر از ادبیات می‌دانست و تا لحظه‌های آخر مرگ خود را به این سرزمین و موسیقی و صدای زنان وفادار می‌دانست.