هشام مطر، مهاجر لیبیایی با اولین رمانش، «در کشور مردان» که در سال ۲۰۰۶ منتشر شد در صحنه ادبیات درخشید. این رمان به زندگی دردآور مخالفان تحت تسلط رژیم قذافی می‌پردازد.  در کشور مردان با به تصویر کشیدن لطمه روحی بلاواسطه از ناپدید شدن پدرِ کنشگر خود نویسنده، بی‌درنگ مورد تحسین قرار گرفت و نیویورک تایمز، مطر را به‌عنوان «شارح و شاهدی معتبر» تقدیر کرد، «کسی که می‌تواند از میان فرهنگ‌ها سخن بگوید و موجب شود که ما رنج‌های فراوانِ شورش» علیه یک رژیم استبدادی را «احساس کنیم».

انتشار رمان دومش «آناتومی یک ناپدید شدن» (۲۰۱۱) با قیام‌های عربی و متعاقبا سقوط قذافی همزمان شد. این امر به داستان او ضرورت تازه‌ای بخشید، و به قول هرماینی لی، دو رمان او را «گیراتر و تکان‌دهنده‌تر از همیشه» ساخت.

مطالبی که بعدا به اولین رمانش تبدیل شد، ابتدا در مقالاتی سروکله‌شان پیدا شد که او در باب ناپدید شدن پدرش برای عفو بین‌الملل در سال ۲۰۰۳ نوشته بود. در حقیقت، او از قبل در حال نوشتنِ در کشور مردان بود، که از سال ۲۰۰۰ آن را آغاز کرده بود، و هر روز صبح زود برمی‌خاست تا درعین‌حالی که به‌عنوان یک معمار تمام‌وقت کار می‌کرد، بنویسد و دست‌نوشته‌اش را به پایان برساند. این رمان قصه سلیمان را تعریف می‌کند، پسری نه ساله که در تلاش است تا با اختلال و آشوبی کنار بیاید که پلیس امنیتی قذافی به زندگی خانواده‌اش وارد کرده است. عنوان رمان به اَشکال مختلف مردانگی اشاره دارد که قهرمان داستان همان‌طور که زندگی‌اش از بیخ‌وبن تغییر می‌کند، ناگهان مجبور است مورد پذیرش آن‌ها -این اشکال مختلف مردانگی- قرار بگیرد.

مطر در رمان دوم به مضامین مشابهی بازگشت و آن‌ها را به تجربه تبعید ترجمه کرد. «آناتومی ناپدید شدن»، بار دیگر شخصیتی داشت که پدرش توسط صاحبان قدرت حذف می‌شود. این بار داستان نوری، نوجوانی که با خانواده‌اش در قاهره مصر در تبعید زندگی می‌کند، پی گرفته می‌شود. بعد از مرگ ناگهانی مادرش، او پدرش کمال پاشا الالفی را نیز از دست می‌دهد که به شکل مرموزی در سوییس ناپدید می‌شود و واضح است که توسط یک رژیم عربیِ بدون نام ربوده شده است. مطر بار دیگر این تجربه را از پرسپکتیو نوری روایت می‌کند، همان‌گونه که تلاش می‌کند تا بعدا هنگامی که در لندن زندگی می‌کند، و از اهانت‌ها، لذت‌ها، و دردهای تبعید رنج می‌برد، این فقدان را بفهمد، و حسِ خویشتن خود را بازبیابد.

دو رمان مطر هر دو کمابیش بر ربوده شدن پدرش و تجریه تبعید مبتنی بوده‌اند. کتاب سومش «روایت بازگشت» (۲۰۱۶) شرح حال شیوایی از بازگشت نویسنده به زادگاهش است. این شرح حال، گزارش بسیار دقیقی است از بازگشت به لیبی در خلال «ویترینی گران‌بها، وقتی که عدالت، دموکراسی، و حاکمیت قانون در دسترس بود»، بعد از انقلاب ۲۰۱۱ که قذافی را سرنگون کرد. اما هنگامی که رقابت بین شبه‌نظامیان به‌شدت مسلح به‌سرعت اوج گرفت، و داعش در هرج‌ومرج به پایگاهی دست یافت، اوضاع بی‌درنگ از هم پاشید.

او با بازگشت به لیبی در سال ۲۰۱۲، و وقایع‌نگاریِ جست‌وجویش برای یافتن حقیقت آنچه که بر سر پدرش آمده، امیدوار است که از عدم قطعیت‌هایی که زندگی‌اش را در تنگنا قرار می‌دهند، رهایی یابد. ناآگاهی از تاریخ مرگ پدرش، «مرز میان زندگی و مرگ را مخدوش کرده است.» منابع فرهنگی مطر عمدتا غربی است: ارسطو، تیسین، پروست، هومر، شکسپیر. تجربیات عاطفی از طریق لنزی اندیشمندانه پالوده می‌شوند. او که به‌عنوان یک طراح، معماری تعلیم یافته، شیوه‌ای دقیق و گیرا در توصیف بناها دارد، از جمله زندان ابوسلیم که به گزارش‌های دیگران متوسل می‌شود زیرا تصمیم گرفته که از آن دیدن نکند.

این‌طور به نظر می‌رسد که روایت بازگشت به یکی از شرح‌حال‌های کلاسیک بدل خواهد شد، شرح حالی که در برداشتش از مضامین پدران و پسران، سرزمین مادری و تبعید، لیبی و رویاهای نابودشده بهار عربی خیره‌کننده است. به‌طور خلاصه، اثری است که نشان‌دهنده پیروزی ادبیات بر رنج، و قدرت ذاتی آن‌هایی است که اغلب شکست‌خورده پنداشته می‌شوند.

گرچه برخی ممکن است او را به‌عنوان نویسنده‌ای معترض تعبیر کنند، اما مطر گفته است: «فکر می‌کنم که درنهایت من یک لذت‌جو و یک دوستدار زیبایی هستم.» او در سال ۲۰۰۶ به گاردین گفت: «من واقعا به سیاست علاقه‌ای ندارم، اما سیاست بخشی از بوم نقاشی بود. من باید چیزی درباره‌اش می‌گفتم، وگرنه تمام نیروهای مختلفی که این شخصیت‌ها را شکل داده، انتزاعی می‌شد.»

مطر خواه میانجی فرهنگی باشد بین خوانندگان غربی و دنیای شمال آفریقایی که درست فهمیده نشده، و خواه صرفا وقایع‌نگاری فصیح از فقدان و آشوب روانشناختی، حالا دیگر صدای او به جزئی ثابت از صحنه‌ی ادبیاتِ انگلیسی‌زبان تبدیل شده است.

تلخیص و ترجمه از:

۱. https://literature.britishcouncil.org/writer/hisham-matar

۲. https://www.theguardian.com/books/2016/jul/14/the-return-father-sons-and-the-land-in-between-hisham-matar-review

۳. https://www.nytimes.com/2016/06/28/books/review-the-return-a-sons-pained-search-for-a-missing-father.html